Immunoterapia swoista (immunoterapia alergenowa, szczepienia alergenowe, odczulanie, SIT) jest metodą leczenia chorób alergicznych polegającą na stopniowym wywoływaniu tolerancji na alergen poprzez podawanie wzrastających dawek alergenu w formie szczepionki. Jest to obecnie jedyny (obok unikania kontaktu z alergenem, co jest często niemożliwe) przyczynowy sposób leczenia chorób alergicznych.
Leczenie to prowadzi do eliminacji lub zmniejszenia stopnia nasilenia objawów alergii.
U części pacjentów objawy choroby alergicznej wskutek zastosowania immunoterapii mogą ustąpić całkowicie, tak że nie będzie potrzeby przyjmowania leków. Natomiast u części pacjentów nadal konieczne jest stosowanie leków „przeciwalergicznych”, ale można zmniejszyć dawki leków stosowanych w opanowywaniu objawów choroby.
Immunoterapia może również zmniejszać prawdopodobieństwo wystąpienia nowych uczuleń i ryzyko rozwoju astmy oskrzelowej u chorych na alergiczny nieżyt nosa.
Immunoterapia wykazuje skuteczność wczesną (w czasie stosowania), długoterminową (trwającą dłużej niż czas leczenia) i profilaktyczną (może hamować rozwój nowych uczuleń).
Decyzję o rozpoczęciu odczulania podejmuje alergolog i jest ona oparta na następujących warunkach:
– dolegliwości pacjenta muszą być związane z narażeniem na domniemany alergen,
– należy potwierdzić uczulenie wynikami badań dodatkowych, którymi są testy skórne i/lub, w wybranych przypadkach, oznaczenie miana przeciwciał skierowanych przeciwko alergenom we krwi (tzw. IgE).
Wskazania do immunoterapii swoistej:
– alergiczny nieżyt nosa
– astma oskrzelowa atopowa
– atopowe zapalenie skry (zwłaszcza przy uczuleniu na roztocze kurzu domowego)
– alergia na jady owadów błonkoskrzydłych (takie odczulanie jest prowadzone wyłącznie w szpitalu)
Przeciwwskazania do immunoterapii swoistej:
– brak współpracy i świadomej zgody pacjenta
– choroby autoimmunologiczne, choroby nowotworowe, choroby tkanki łącznej
– niestabilne postaci chorób układu krążenia
– stosowanie niektórych leków np. blokerów receptorów β
– ciąża
– wiek poniżej 5 lat
– ciężki przebieg niektórych chorób np. astma z wartościami FEV 1 w spirometrii < 70%
– ciężkie atopowe zapalenie skóry
– przyjmowanie leków przeciwkrzepliwych (w SIT iniekcyjnej)
– infekcje wirusowe i bakteryjne (przeciwwskazanie czasowe do momentu wyleczenia się pacjenta)
Immunoterapia swoista może być podawana w sposób iniekcyjny, jak również drogą doustną.
Immunoterapię iniekcyjną rozpoczyna faza wstępna polegająca na regularnym podawaniu wzrastających dawek szczepionki. W zależności od zastosowanego preparatu pacjent musi się zgłosić na 7-13 wizyt co 7-14 dni celem wykonania kolejnych iniekcji. Wówczas leczenie przechodzi w fazę podtrzymującą, kiedy stała dawka szczepionki jest podawana co 4-6 tygodni przez 3-5 lat (tyle powinien trwać pełny cykl immunoterapii).
Podczas stosowania immunoterapii należy:
– przestrzegać zalecanych przez lekarza terminów wizyt,
– pozostawać co najmniej 30 minut w poradni po podaniu szczepionki, jest to konieczne ze względów bezpieczeństwa (bardzo rzadko, ale mogą wystąpić działania niepożądane stanowiące zagrożenie życia, i wymagające natychmiastowej interwencji lekarza. Objawy niepożądane, które występują parę godzin po podaniu szczepionki, z reguły nie są niebezpieczne, ale zawsze wymagają odnotowania i poinformowania lekarza podczas kolejnej wizyty o ich wystąpieniu.
– odnotowywać i skrupulatnie przekazywać w czasie wizyty, przed podaniem kolejnych dawek szczepionki, wszystkie objawy, które wystąpiły po opuszczeniu gabinetu lekarza, czy też niezwłocznie skontaktować się z lekarzem, jeśli objawy są niepokojące.
– po każdym zastrzyku unikać wysiłku fizycznego.
– unikać narażenia na działanie substancji uczulających.
– zażywać tylko leki zaakceptowane przez lekarza i poinformować lekarza o ewentualnych zmianach w leczeniu.
Do niepożądanych objawów leczenia należą: nadmierna reakcja w miejscu wstrzyknięcia alergenu (obrzęk, ból, zaczerwienienie) i łagodna reakcja ogólnoustrojowa (nieżyt nosa, pokrzywka). Mogą również wystąpić objawy zagrażające życiu, takie jak obrzęk krtani, ciężki napad astmy, a nawet wstrząs. Występują one jednak bardzo rzadko, jeżeli immunoterapia jest prowadzona prawidłowo, pod ścisłym nadzorem lekarza specjalisty.
Immunoterapia doustna prowadzona jest za pomocą szczepionek podawanych w postaci kropli pod język lub tabletek. Jest szczególnie zalecana dla osób, które źle znoszą iniekcje. Jednak z uwagi na wysoki koszt szczepionek doustnych jest zdecydowanie mniej popularna niż immunoterapia iniekcyjna.
Jest to bezpieczna i dobrze tolerowana metoda immunoterapii. Niemniej jednak, podobnie jak każda szczepionka, również szczepionka stosowana podjęzykowo może spowodować działania niepożądane.
Szczepionkę przyjmuje się w domu, według zaleceń lekarza, po przeszkoleniu jak należy postępować w razie wystąpienia objawów niepożądanych. Pacjent musi wiedzieć, jakie objawy powinny skłonić go do kontaktu z lekarzem, kiedy zrezygnować z podania kolejnej dawki szczepionki (o takiej decyzji należy powiadomić lekarza).
Sytuacje, w których należy zrezygnować z przyjmowania szczepionki: zabiegi stomatologiczne, zakażenia jamy ustnej i gardła, nieżyt żołądka i jelit, zaostrzenie astmy.
W trakcie leczenia mogą wystąpić niepożądane objawy miejscowe i ogólnoustrojowe.
Do objawów miejscowych należą: świąd błony śluzowej, obrzęk warg, objawy żołądkowo-jelitowe. Objawy ogólnoustrojowe to: zaostrzenie astmy, uogólniona pokrzywka, nieżyt nosa i spojówek. Zdarzają się jednak bardzo rzadko i w większości przypadków mają łagodny charakter. Należy jednak pamiętać, że zawsze istnieje ryzyko wystąpienia niepożądanych skutków stosowania szczepionek doustnie, nie wykluczając objawów najcięższych, zagrażających życiu. Dlatego trzeba przestrzegać dokładnego dawkowania tego leku i prowadzić leczenie pod nadzorem lekarza.